Vieiros

Eu, porén, sinto mágoa pola Constitución Española de 1978. A pobre está orfa. Orfa de nai, enténdase, porque pais ten ben deles. A algúns deses pais como Manuel Fraga, Gregorio Peces-Barba ou Miquel Roca puidemos velos até a saciedade días atrás, nas ducias de programas de conmemoración dos trinta anos da nosa orfa constitución. [Algúns deles mesmo teñen declarado publicamente que desconfían da boa saúde mental dunha crianza educada por unha familia de dous pais, e logo van e fan reunións de homes para enxendrar unha constitución. Que incongruencia!]. Obviamente, cando se convocou a comisión de expertos para traballar na redacción da carta magna non eran ‘moitas’ as mulleres que saíran á esfera pública, pero ‘algunhas’ si había con iguais ou máis méritos políticos a prol da loita democrática no estado español que algún dos seus finalmente pais, abofé. Mágoa de que naquela altura non houbese sistema de cotas!

Pero ademais de estar orfa de nai, a Constitución do estado español está orfa de fillas (se se me permite a expresión). Igual que o todopoderoso Deus fixo ao home á súa imaxe e semellanza, estes pais redactaron un documento desde un punto de vista androcéntrico, tomando ao home como medida de todas as cousas e preocupándose unicamente de que o texto representase ben os intereses dos seus fillos.

Por descontado que a Constitución podería ter tido nais que en realidade só se preocupasen dos seus fillos! O punto de vista androcéntrico e masculino é o que se considera ‘normal’ e natural, o que non se cuestiona e o que parece de sentido común a todas as persoas (mulleres e homes indistintamente) que non reflexionen desde un enfoque de xénero. Porque o enfoque de xénero consiste precisamente en ter en conta como todas as decisións e experiencias xeran necesidades específicas e teñen consecuencias diferentes para homes e mulleres, e en avaliar esas consecuencias para evitar que sexan sinónimo de desigualdade e discriminación contra as mulleres. Pois ben, a Constitución Española non ten por ningures enfoque de xénero, aínda que na actualidade diferentes instancias gobernamentais o adoptasen de forma transversal –polo menos formalmente–  despois de comprobar os perniciosos efectos da perspectiva androcéntrica. Razón suficiente para sospeitar que non valla para trinta anos máis...
 
Poderíase pensar de novo que o enfoque de xénero transversal é unha esixencia que facemos hoxe as e os millóns de feministas que (mesmo se en moitos caso renegamos de tal definición) queremos vivir en igualdade, pero que non se lle pode esixir a un documento redactado en 1978. Non obstante, a realidade é que houbo xa daquela quen si llo esixía, polo que agora tamén sospeito de que a Constitución non valese ‘tan ben’ como nos di durante estes trinta anos de vida que ten.

Campaña feminista contra a Constitución
Nos meses previos ao referendo, grupos de traballo feministas de todo o estado elaboraron propostas alternativas a algúns dos artigos, sobre todo aos referentes á familia, traballo e educación. Entre outras cousas, cuestionaron que a Constitución manifestase que os poderes públicos debían protexer ás familias de forma global, como un todo, sen analizar individualmente o acceso aos recursos de cada unha das persoas que a compoñen para corrixir así as desiguais relacións de poder que nela se da(ba)n. (Lembremos, por exemplo, que a feminización da pobreza a escala planetaria só se puido facer evidente desde que se deixou de concibir ás familias como un todo e se analizou o acceso as recursos das membras e membros que a compoñen). Aínda para quen defendese o desexo de vivir nun estado republicano, non pasaba desapercibido o agravio que supuña que a Constitución lle dese prioridade ao home no acceso á xefatura (monárquica) do estado, único asunto que a piques estivo de provocar unha reforma de urxencia cando a segunda preñez de Letizia e Felipe. As e os feministas tamén denunciaron que se lexitimase unha cooperación coa relixión católica secularmente misóxina, que aínda non recoñece o sacerdocio feminino e que goza do status de país dentro da ONU representado pola Cidade do Vaticano (o que alén de supor un agravio respecto a outras relixións con representación nas Nacións Unidas, tamén lle outorga un voto valioso para influír nas políticas públicas internacionais). Por mencionar só un aspecto máis, os grupos feministas denunciaron que a Constitución non se posicionase sobre o dereito ao divorcio ou ao aborto, o que desde o goberno se respondeu alegando que en breve se aprobaría lexislación posterior que o regulase e garantise.

Nun documental sobre o referendo do 6 de decembro de 1978 que tiven ocasión de ver en TVE-1 falaban homes mulleres das que foron votar, e unha das respostas máis recorrentes que lle daban á xornalista cando lles preguntaba “que é o que máis lle gusta da Constitución?” foi: “todo!”. Ora ben, a insistencia da xornalista por saber que era “todo” só se complementaba con “todo, porque es muy importante para los españoles”. Calquera quedaría coa impresión de que naquel momento histórico non houbo absolutamente ningunha voz discrepante, porque o que primaba era o ben colectivo de “todos”. E cando non se ten en conta o ben colectivo de “todos e todas”, por defecto “todos” non inclúe as necesidades das mulleres. Na súa activa campaña de denuncia (non reflectida na reportaxe televisiva) a plataforma de organizacións feministas de Madrid denunciaba algo que ten plenísima vixencia:
“Dísenos que teñamos paciencia. Dísenos que nestes momentos o máis importante é consolidar a democracia, e que unha vez consolidada, xa haberá tempo para todo. Durante os milleiros de anos que levamos agardando sempre houbo cousas máis importantes das que ocuparse que transformar as condicións de vida das mulleres. Pero xa aprendemos que non é a base de paciencia como se conseguen as cousas, senón a base de presións e mobilizacións colectivas”.

Non sei se a alguén lle queda a paciencia, despois de trinta anos, de seguir agardando por unha lei que garanta o dereito ao aborto no estado español. Para a lei actual o aborto é un delito só despenalizábel en tres supostos. Grazas ao lucro económico que soubo ver a sanidade privada neses ‘supostos’ (e sobre todo no suposto que considera á nai psicoloxicamente incompetente para a maternidade), á hora da verdade case calquera muller que teña cartos pode cometer ese delito e que non a penalicen. Pero non é diso do que se trata, senón de que o aborto sexa un dereito ao que calquera muller poida acceder a través da sanidade pública á que contribúe cos seus impostos. Nin máis nin menos que como xa era na II República española, grazas ao labor da dirixente anarquista catalá e ministra de Sanidade e Asuntos Sociais Federica Montseny.

Malia servir como directriz base para a convivencia democrática da cidadanía do estado español, cando aínda quedan dereitos básicos sen garantir, a Constitución nin valeu tanto como se nos di nestes seus xa trinta anos de vida, nin moito menos goza dunha boísima saúde como para valer para outros trinta anos máis.